Að mörgu er að hyggja varðandi launasetningu og launamál fyrirtækja. Í því skyni þarf m.a. að skoða fylgni við lög og kjarasamninga, laun sem hlutfall af veltu, launajöfnuð innan fyrirtækis, samkeppnishæfni launa og arðsemi eða sjálfbærni rekstrar til framtíðar svo nokkur atriði séu nefnd.
Undanfarin ár hefur umræðan og áherslan snúist mikið um launajöfnuð, hvorutveggja launamun kynjanna og að greidd séu sambærileg laun fyrir sömu eða jafnverðmæt störf. Jafnlaunavottun og lög um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna leika þar lykilhlutverk. Í hnotskurn má segja að jafnlaunaáherslan snúist um innra launajafnvægi hvers fyrirtækis eða stofnunar. Mikilvægt er að þess sé gætt að launabili hvers starfshóps, sem samanstendur af sambærilegum eða jafnverðmætum störfum, og að bilið sé innan eðlilegra vikmarka og tilvik um launafrávik séu réttilega greind og brugðist við þeim.
En það er ekki nóg að gæta aðeins að innra launajafnvægi því fyrirtæki og stofnanir eru í samkeppni um starfsfólk og þurfa að greiða samkeppnishæf laun til að halda í lykilstarfsfólk sitt. Í heiminum er vaxandi samkeppni um hæft starfsfólk og er Ísland þar engin undantekning. Samkeppni um starfsfólk nær út fyrir hefðbundna samkeppni við fyrirtæki innan sömu atvinnugreinar því starfsfólk getur auðveldlega flætt á milli ólíkra atvinnugreina. Fyrirtæki þurfa því að fylgjast vel með samkeppnishæfni launasetningar sinnar og gæta að því að þau séu að greiða markaðslaun til lykilstarfahópa.
Launakostnaður hlutfallslega hár á Íslandi
Í alþjóðlegum samanburði er gjarnan borinn saman launakostnaður (laun og launatengd gjöld) í hlutfalli af vergri þjóðarframleiðslu. Samkvæmt samantekt UNICE (United Nations Economic Commission for Europe) var þetta hlutfall 61,3% á Íslandi árið 2019 og er það með því hæsta sem mælist meðal þjóða í Evrópu. Til samanburðar eru Norðurlandaþjóðirnar Noregur, Svíþjóð, Finnland og Danmörk með launahlutfall á bilinu 53-56%. Þetta eru hins vegar engin ný tíðindi því launahlutfall á Íslandi hefur verið viðvarandi hátt til margra ára. Undanfarin 13 ár hefur launahlutfallið verið á bilinu 60-64% af þjóðarframleiðslu með undantekningu á eftirhrunsárunum 2009 og 2010 þar sem hlutfallið var 55 -57%.
Þetta þýðir að íslensk fyrirtæki hafa að jafnaði minna úr að spila en helstu samanburðarlönd til að mæta öðrum rekstrarkostnaði en launum, fjármagnskostnaði og ásamt væntingum þeirra til arðsemi. Eigi að viðhalda samkeppnisstöðu á Íslandi þá þrengir þetta háa launahlutfall óneitanlega að hinu margumtalaða svigrúmi til launahækkana í kjarasamningum hérlendis. Niðurstaða kjarasamninga skiptir þannig gríðarlega miklu máli og mikilvægt að þar náist hinn gullni meðalvegur ásættanlegra launabreytinga og að viðhalda rekstarjafnvægi fyrirtækja.
Mikilvægt að fylgjast vel með
Í mörgum fyrirtækjum eru haldin árleg launasamtöl þar sem línan er lögð fyrir launabreytingar ársins. Mikilvægt er fyrir stjórnendur og mannauðsstjóra að undirbúa þau samtöl vel með gögnum og rökum. Launaþróun gerist ekki jafnt og þétt, því einstaka hópar og starfsstéttir geta hækkað fyrr og hraðar en aðrir. Hækkunin getur einnig verið mismikil á milli atvinnugreina. Meðaltalshækkun á markaðinum segir því ekki alla söguna. Mikilvægt er fyrir stjórnendur og mannauðsstjóra að fylgjast vel með markaðslaunum hjá lykilstarfahópum sínum og byggja ákvarðanir á áreiðanlegum gögnum þar að lútandi til að minnka áhættuna að missa lykilstarfsfólk frá sér. Það hjálpar þeim einnig við að staðsetja fyrirtækið í launasetningu gagnvart markaðinum í heild og meta þörfina til launabreytinga hjá einstaka starfshópum eða starfsmönnum.
Áreiðanlegar upplýsingar um markaðslaun
PwC hefur í 44 ár gert árlega greiningu á markaðslaunum fyrirtækja og stofnana og gefið út skýrsluna „Markaðslaun á Íslandi“. Skýrslan er ítarleg og tekur til markaðslauna yfir 150 starfsheita og nær til allflestra atvinnugreina og starfahlutverka á Íslandi. Fyrirtæki og stofnanir taka þátt í greiningunni með innsendingu launagagna sem fengin eru beint úr launakerfum þeirra. Markaðslaun PwC hafa á undanförnum árum byggt á launagögnum um 15-20 þúsund launaþega á Íslandi, sem samsvarar til um 10% af heildarvinnuafli á Íslenskum markaði. Launagögnin ná til allra hlutverka í fyrirtækjunum, allt frá grunnstörfum til forstjóra. Áreiðanleiki þessara gagna er mikill þar sem upplýsingarnar eru reiknuð og greidd laun úr launakerfum frá fyrirtækjum og stofnunum.
Á meðfylgjandi mynd er að sjá framsetningu á launaniðurstöðum fyrir eitt starfsheiti, þ.e. skrifstofustörf fyrir launavinnslu og bókhald, frá árinu 2020. Þar sést að meðalheildarlaun þessa starfshóps voru 687 þús. kr. á mánuði sem skiptist í 642 þús. kr. grunnlaun og 45 þús. kr. í aukagreiðslur og hlunnindi.
Ennfremur má glöggva sig á launasamsetningu starfahópsins með því að rýna í hvaða aukagreiðslur þessi hópur er að fá og hver meðalupphæð slíkrar greiðslu er fyrir hverja tegund aukagreiðslu. Samskonar upplýsingar og frekari greiningar að auki eru birtar fyrir öll starfsheiti í markaðslaunaskýrslu PwC.
Gagnast á margan hátt
Öllum fyrirtækjum og stofnunum stendur til boða þátttaka í markaðslaunum PwC. Þátttaka veitir aðgengi að greinargóðum samanburðarupplýsingum um laun. Upplýsingarnar geta nýst stjórnendum og mannauðsstjórum á margan hátt, s.s. við nýráðningar, í undirbúningi launasamtala, við mótun launastefnu o.s.frv. PwC býður ennfremur upp á ýmsar sértækari greiningar í tengslum við markaðslaun t.a.m. stjórnendalaunagreiningu sem getur nýst starfskjaranefndum vel við ákvarðanir á launakjörum lykilstjórnenda.
